Shkruan: Mexhid Mehmeti – Një poezi e shpërblyer, e vërtetë, e qëndresës dhe dashurisë

(Recension vlerësues për përmbledhjen poetike “Puhiza mëngjesore” të Sabit Rrustemit, Gjilan, 2023).

Përmbledhja “Puhiza mëngjesore” e poetit Sabit Rrustemi është një pasqyrë e rrallë e poezisë shqiptare bashkëkohore, e ndërtuar mbi një bazë solide të shpërblimeve në konkurse anonime letrare, ku vlerësimi ka qenë i panjollë dhe estetikisht objektiv. Ky fakt i jep veprës një vlerë të dyfishtë: si testament artistik dhe si dëshmi për një vlerësim të drejtë në kohë.

Shkruan: Mexhid Mehmeti

Poezia si rrëfim i heshtur i historisë personale dhe kolektive

Vëllimi përfshin poezi nga tri periudha të ndryshme (1979–2020), që korrespondojnë me faza historike dhe personale:

Periudha e parë (1980–1990) – Poezitë si “Sëmundja e dhëmbit”, “Fotografia e nënës”, apo “Orari i të papunëve” e ngrenë dhimbjen personale në një simbolikë të madhe kolektive dhe filozofike.
Periudha e dytë (1990–1999) – Poezi si “Arnimi i shtëpisë” dhe “Natyrë me vaj” sjellin një revoltë të përmbajtur, një lirizëm të mbështetur në sfida ekzistenciale dhe politike.

Periudha e tretë (1999–2020) – Poezia shfaqet e çliruar, me ngarkesë emocionale dhe temat historike e patriotike përzihen me dashurinë dhe vetminë, në poezi si “Përderisa nuk je dashuri”, “Xun Çeliku e pyet Vlorën” apo “Mesha për të Shenjtën Pavarësi”.

Forca shprehëse dhe stili i qëndrueshëm

Sabit Rrustemi lëviz me mjeshtëri nga vargjet narrative në ato lirike, duke ruajtur një ritëm natyror. Ai përdor figura letrare si:

Alegoria – e qartë në “Sëmundja e dhëmbit”

Simbolika – si në “Pylli i Brinjës”, ku gërshetohet Makbethi me tiraninë moderne
Metafora dhe antonimia – të ngjeshura në “Përderisa nuk je dashuri”, ku dashuria kthehet në mortje
Thjeshtësia poetike e tij është forma më sublime e artikulimit – siç thotë parathënia: “Nëse thjeshtësia është më e vështirë se arti i ndërlikuar, atëherë poezia e Rrustemit është art i lartë”.

Tematikë e pasur dhe e thellë

Dashuria është një ndjesi përflakëse dhe me shpërthime të thella emocionale.
Nënë dhe fëmijëri – shfaqen me një ndjenjë të pastër, poetikisht të papërpunuar, dhe aq më të fuqishme.
Atdheu është figura qendrore e shumë poezive – jo si koncept abstrakt, por si tokë e mishëruar me gjak, frymë dhe plagë.

Historia kombëtare dhe ndjenja qytetare – Sabit Rrustemi nuk i thur himne banale heronjve, por krijon figura lirike që flasin përmes dramës së tyre të brendshme.

Poezia si akt i çlirimit personal dhe kolektiv

Poeti arrin ta shndërrojë dhimbjen personale në përvojë universale. Në shumë poezi, ai thyen kufijtë mes reales dhe metafizikes, mes të thënës dhe të heshturës. Vargjet e tij janë të pastra, të drejtpërdrejta, por mbajnë brenda një filozofi jete, të brumosur me përvojë dhe lexim të thellë të botës.

Përfundim

“Puhiza mëngjesore” është një udhëtim i thellë përmes viteve, ndjenjave dhe sfidave. Poezitë e Sabit Rrustemit janë urë lidhëse mes brezave, periudhave dhe përjetimeve. Ato kanë thellësi semantike, strukturë të qëndrueshme dhe zë poetik të vetin. Ky vëllim duhet lexuar jo vetëm për ndjesinë estetike që dhuron, por edhe si dokument shpirtëror i një kohe të trazuar dhe një qenieje që din të heshtë e të dëshmojë.

(Më poshtë, për një analizë krahasuese ku dallojnë shtresimet tematike, stilistike dhe filozofike të Sabit Rrustemit përmes poezive të përfshira në “Puhiza mëngjesore”, po japim pesë poezi të përzgjedhura nga periudha të ndryshme dhe me larmi motivesh):

1. “Fotografia e nënës”

Tema e kësaj poezie është: Nënësia, dashuria, përkushtimi, poezia e thjeshtësisë, ndërsa si veçori stilistike spikat realizëmi i pastër emocional; metafora e rrezes së diellit si “aparat fotografik”.
Kjo poezi është një shembëlltyrë e artit të heshtur të jetës shqiptare. Me pak vargje, poeti jep një botë të tërë: nëna që nuk ka kohë për veten sepse pret burrat nga mali.
Poezia ngjizet mbi një moment poetik dhe shndërrohet në një ikonografi intime të nënës shqiptare.
Ndërkaq, si vlerë krahasuese mund të themi se është thjeshtësia e fjalës që vjen si qëndresë poetike krahas dramacitetit të thellë të vargjeve më historike.

2. “Përderisa nuk je dashuri”

Dashuria e zhgënjyer, vetëdijësimi dhe rebelimi emocional, janë temë e kësaj poezie, kuse si veçori stilistike dallojmë metaforë të fuqishme, varg të lirë e dramatik dhe intensitet shpërthyes.
Poezia në fjalë është një akt ndërgjegjësimi poetik, ku dashuria e mohuar përjetohet si mortje. Me figurë të fuqishme shpirtërore dhe gjuhë të zhveshur nga zbukurimet, poeti e përball dashurinë me hakmarrjen e shpirtit.

Ndryshe nga “Fotografia e nënës” ku ndjenja është e brendshme dhe e pastër, këtu kemi një përplasje me ndjenjën që poeti e përjashton me vetëdije, për të ruajtur identitetin e tij.

3. “Pylli i Brinjës”

Temë e poezisë është tiranía, faji, përballja e brendshme, kurse veçori stilistike alegoria e fuqishme (referenca ndaj Makbethit), toni epik e filozofik etj.

Kjo poezi flet për tiraninë dhe vetëposhtërimin e njeriut që e humb kufirin me fajin evet. Poezia ka rezonancë tragjike dhe ngërthen në vetvete tronditjen e vetëdijes përmes alegorisë së Pyllit të Brinjës.

Krahas “Fotografisë së nënës” që është poezi dashurie dhe kujtese, kjo poezi është dramatike dhe filozofike – reflektim mbi pushtetin dhe fajin, ndërkohë që ndarja mes reales dhe simbolikes është tepër e hollë.

4. “Të nisesh me ag”

Heroizmi, zgjimi kombëtar dhe motivi i luftës për liri janë temë e kësaj poezie me veçoritë stilistike si: Vargu i gjatë liriko-epik, gërshetimi i toponimeve dhe figurave historike.

Një thirrje poetike për bashkim dhe ecje drejt agut të lirisë. Ky tekst është poezi-mesazh, ku toponimet dhe figurat historike simbolizojnë sakrificën dhe identitetin.

Për dallim nga “Pylli i Brinjës” që është më universal, “Të nisesh me ag” është ngushtësisht i lidhur me kontekstin historik shqiptar, duke e mbushur poezinë me krenari dhe emocione kolektive.

4. “Në dimrin e zjarrmisë”

Temë e kësaj poezie është ironia politike, zhgënjimi, përballja me realitetin ndërkombëtar, kurse veçori stilistike ironia e hollë, metafora e realitetit të zhveshur dhe narrativiteti poetik.

Poezia paraqet ironi të hidhur ndaj pritjeve të mëdha politike që zbehen përballë realitetit absurd. Personazhet dhe ngjarjet ndërkombëtare paraqiten me një gjuhë të nëntekstualizuar dhe përqeshëse.

Nëse “Të nisesh me ag” është idealiste, kjo poezi është realiste dhe ironike, një pasqyrë e zhgënjimit të heshtur.