Bisedë gjenish! – Bisedë mes Albert Ainshtajn dhe nobelistit në letërsi, Rabindranat Tagora
Kjo bisedë midis Albert Einstein dhe Rabindranat Tagora është zhvilluar më 14 qershor të vitit 1930 në shtëpinë e Einstein në Kaputh, në rrethin e Berlinit dhe është botuar fillimisht në “The Religion of Man” – Londër.
TAGORA: Sot po bisedoja me Dr. Mendel në lidhje me zbulimet e reja në matematikë, sipas te cilave, në botën e madhësive pambarimisht të vogla, sjellja e atomeve i bindet rastësis. Me sa duket drama e egzistencës nuk është aspak e paracaktuar në karakter.
AJNSHTAJNI: Faktet që e bëjnë shkencën të tentoj ndaj kësaj pikëpamje nuk do të thotë t’i lëmë lamtumirën “Parimit të Shkakësisë”.
TAGORA: Ndoshta jo, megjithatë duket sikur ideja e shkakësisë nuk është në grimcat elementare por që disa forca të tjera ndërtojnë me ato grimca një gjithësi të organizuar
AJNSHTAJNI: Duhet përpjekur të kuptohet rregulli në një plan më të lartë. Rregulli është atje ku elementet e mëdha kombinohen dhe drejtojnë egzistencën, por në grimcat shumë të vogla ky rregull nuk është i përceptueshëm.
TAGORA: Kështu pra dualiteti është në thelb të egzistencës, d.m.th, është kontradikta e impulsit të lirë dhe vullnetit drejtues që realizon një skemë të rregullt të sendeve.
AJNSHTAJNI: Fizika moderne nuk do t’i quante që janë kontradiktore. Retë kur shihen nga larg duken si një objekt i vetëm, por kur i vrojtojmë nga afër, ato na shfaqen si një grumbull i ç’rregullt pikash uji.
TAGORA: Unë i gjejë kësaj një paralele në psikologjinë njerëzore. Pasionet dhe dëshirat tona janë të ç’rregullta, por karakteri ynë i nënshtron ato elemente në një të tërë të harmonishme.
A ka diçka të ngjashme me këtë në botën fizike? A nuk janë grimcat e vogla rebele, dinamike me një impuls individual? … Dhe a ka një parim në botën fizike që i nënshtron ato duke i vendosur nën një organizim të rregullt?
AJNSHTAJNI: Edhe vet grimcat elementare nuk janë pa një rregull statistikor; grimcat e radiumit do të ruajnë një rregull specifik të tyre, tani dhe përgjithmon në të ardhmen, ashtu siç ka qenë vazhdimisht deri me sot. Ka pra një rregull statistikor për grimcat elementare.
TAGORA: Përndryshe drama e egzistencës do të ishte mjaft e paqëllimtë. është harmonia e vazhdueshme e rastësis dhe përcaktueshmëris e cila e bënë atë përjetësisht të re dhe jetësore.
AJNSHTAJNI: Unë besoj se çfardo që bëhet me ne, ose bëjmë ne, ka shkakësinë e vet: është gjë e mirë sidoqoftë që ne nuk e përceptojmë dot.
TAGORA: Ka një elasticitet gjithashtu në veprimet njerëzore: një lloj lirie në rende të ulëta që është për të shprehur personalitetin tonë. Është diçka e ngjashme me sistemin muzikor në Indi, i cili nuk është aq i ngurtë sa ç’është në muzikën perëndimore. Kompozitorët tanë japin një linjë të përcaktuar muzikore, një sistem melodik dhe aranzhim ritmik, dhe ekzekutuesi i saj brenda disa kufinjve mund të improvizoj mbi të.
Ai duhet të ndjek me besnikëri pjesën muzikore, por dhe të japi shprehje spontane të ndjeshmërisë së vet muzikore sipas disa rregullave të paracaktuara. Ne e admirojmë kompozitorin për talentin e tij në krijimin e bazës dhe superstrukturës së melodisë, por ndërsa presim nga interpretuesi të shpreh aftësitë e tij duke krijuar variacione me zbukurime melodike. Në krijimin ne ndjekim ligjin themelor të ekzistencës, por nëse lejojmë edhe një shmangie nga ai, atëherë kemi një liri të mjaftueshme brenda kufinjëve të personalitetit tonë për shprehje më të plotë të vetëvetes.
AJNSHTAJNI: Kjo është e mundur vetëm kur ka një traditë muzikore të fuqishme që mund të orientoj njerëzit. Në Europë muzika ka shkuar tepër larg nga arti dhe ndjeshmëria popullore, dhe është bërë si një lloj arti i fshehtë, me konvencionet dhe traditat e veta.
TAGORA: Duhet të jesh absolutisht i bindur ndaj kësaj muzike kaq të komplikuar. Në Indi masa e lirisë së këngëtarit është në personalitetit e vet krijues të tij. Ai mund ta interpretoj këngën e kompozitorit në mënyrën e tij, nëse ka fuqi krijuese të afirmoj vetëveten në interpretimin e ligjit të përgjithshëm të melodisë që i është besuar.
AJNSHTAJNI: Kërkohet një nivel shumë i lartë artistik për të realizuar plotësisht idenë e madhe të muzikës origjinale, kështu që mund të bëhen edhe variacione mbi të. Tek ne variacionet shpesh janë të paravendosura.
TAGORA: Nëse në sjelljen tonë ndjekim ligjin e virtytit atëher do të kemi një liri reale për shprehjen e vetëvetes. Vërtet është parimi i sjelljes, por karakteri që e bënë atë të vërtetë dhe individual është në krijimin tonë. Në muzikën tonë ka një dualitet të lirisë dhe rregullit të paracaktuar.
AJNSHTAJNI: Po fjalët e këngës a janë gjithashtu të lira? Dua të them a është i lirë këngëtari të shtojë fjalë të tij në tekstin e këngës që këndon?
TAGORA: Po. Në Bengal kemi një lloj kënge – kirtan e quajmë – e cila i jep liri këngëtarit të ndërfusë komente ndërmjetëse, fraza që nuk janë në këngën origjinale. Kjo shkakton entusiazëm të madh sepse dëgjuesit janë vazhdimisht të emocionuar nga sentimente spontane të mrekullueshme të bëra nga këngëtari.
AJNSHTAJNI: A është metrika tepër strikte?
TAGORA: Po, krejt. Nuk mund të kalohen kufinjtë e vjershërimit; këngetari në gjithë variacionet e veta duhet të mbaj ritmin dhe kohën, të cilat janë të fiksuara. Në muzikën europiane, ju keni një liri të krahasueshme për kohën, por jo edhe për melodinë.
AJNSHTAJNI: Mund të ekzekutohet muzika indiane pa fjalë? Mund të kuptohet një këngë pa fjalë?
TAGORA: Po , ne kemi këngë me fjalë të pakuptimta, tinguj që thjeshtë ndihmojnë në mbajtjen e notave. Në Indi Veriore, muzika është një art i pavarur, jo një interpretim i fjalëve dhe mendimeve si ne Bengal. Muzika është shumë e përpunuar dhe sugjestive dhe është një botë e tërë në vet melodinë.
AJNSHTAJNI: A nuk është polifonike?
TAGORA: Instrumentet përdoren, por jo për harmoninë, vetëm për të mbajtur kohën dhe për të shtuar volumin e thellësinë. A ka vuajtur melodia në muzikën tuaj nga imponimi i harmonisë?
AJNSHTAJNI: Ndodh ndonjëher që vuan vërtetë tepër. Ndonjëherë harmonia gslltits edhe vet melodinë.
TAGORA: Melodia dhe harmonia janë si linjat dhe ngjyrat në pikturë. Një vizatim mund të jetë i mrekullueshëm, ndërkohë që duke i shtuar edhe ngjyrat mund të bëhet i vagët dhe humbet forcën. Por ngjyra në kombinim me linjat krijon piktura të mëdha sa kohë që nuk ç’vlerëson apo shkatërron vlerën e vizatimit.
AJNSHTAJNI: është një krahasim i bukur: vizatimi është gjithashtu shumë më i vjetër se ngjyra. Duket se melodia juaj është shumë më e pasur në strukturë se e jona. Muzika japoneze gjithashtu duket e tillë.
TAGORA: është e vështirë të anlizosh efektin e muzikës së lindjes dhe të perëndimit në mendjet tona. Unë jam shumë i prekur nga muzika perëndimore: ndjej që është e lartë,e gjërë në strukturë dhe e madhe në kompozicion. Muzika jonë më prekë më thellë prej vokacionit të vet lirik themelor. Muzika europiane është epike në karakter, ka një sfond të gjërë dhe është gotike në strukturë.
AJNSHTAJNI: është një pyetje që ne europianet nuk i përgjigjemi dot qartë: ne jemi shumë të përdorur nga muzika jonë. Ne duam të dijmë nëse muzika jonë është një ndjenjë konvencionale apo fundamentale; nëse është natyrale të ndjesh konsonancën dhe disonancën, apo një konvencion që ne e pranojmë.
TAGORA: S’di se si, por piano më ngatërron.Violina më pëlqen shumë me tepër.
AJNSHTAJNI: Do të ishte interesante të studioheshin efektet e muzikës europiane në një indian që nuk e ka degjuar kurrë atë, qëkurse ka qenë i ri.
TAGORA: Unë njëherë i kërkova një muzikanti anglez të më analizonte disa pjesë të muzikës klasike dhe të më shpjegonte se çfarë elemente e bëjnë të bukur një pjesë muzikore.
AJNSHTAJNI: Vështirësia është se muzikën vërtetë të bukur, lindore apo perëndimore qofte, nuk mund ta analizosh dot.
TAGORA: Po. Dhe ajo çka e prekë thellë dëgjuesin është diçka shumë personale për çdo individ.
AJNSHTAJNI: E njejta pasiguri mbetet rreth çdo gjëje themelore në përvojën tonë, në reagimin tonë ndaj artit, kudo qoftë, në Europe apo Azi. Madje edhe kjo lule e kuqe që shoh në tavolinën tuaj, mund të mos jetë e njejtë për ty dhe mua!
TAGORA: E megjithatë është i pranishëm gjithmonë një proces pajtimi midis tyre, shija individuale që tenton të përputhet me standartin e përgjithshëm!
Përgatiti: Xhemail Veseli
