Fjalor emrash “modernë” te shqiptarët sot

Prof. dr. Bahtijar Kryeziu – Fjalor emrash “modernë” te shqiptarët sot – VEPRA E RADHËS – (ShB “ERA” Prishtinë, 2023, fq. 301).

Kur morëm të hulumtojmë, analizojmë e të shkruajmë për këtë temë – për emrat “modernë” te shqiptarët sot, na shkoi memdja te poezia “Tri gota” e profesorit tonë të dashur, Latif Berisha, i cili me pak vargje tha shumë për jetën e kohën kur ai jetoi e kohën kur edhe ne po jetojmë sot:

TRI GOTA

N’livadh të jetës tri gota i gjeta,

Dy janë të mbushura, asht bosh e treta.

Të parën e mora, në buzë e afrova,

Ish idhtë si pelimi mejherë e largova

Të dytën e mora, me gjuhë pak e preka,

Prej s’ambli më dogj, mejherë e hjeka,

I zbraza të dyja në të tretën gotë,

U ba idhtë e ambël, si ashtë vetë kjo botë.

Vargu i fundit, si përmbyllje e poezisë, sikur nuk po e humb aktualitetin e vet, si para sa vitesh, madje edhe më shumë sot. Ky mish-mash “idhët e ambël” është bërë shoq묬ruesi ynë më besnik, i cili nuk shpërfaqet vetëm në një segment jete, por në më shumë sosh, pra, edhe në fushën e onomastikës – të antroponimisë, te emërtimi i foshnjave me emra nga më të ndryshmit, që nuk kanë asnjë lidhje me traditën tonë të lavdishme, me gjuhën shqipe e shqiptarinë dhe as me semantikën e vet emrit, postulate që nuk duhen injoruar dhe harruar edhe aq pamë¬shirshëm, kur dihet se gjuha dhe emri i akëcilit njeri, janë shenja identifikimi për atë dhe jo vetëm aq.

I gjithë ky “yrysh” pas emrave të tillë “modernë” – kryesisht të huaj: grekë, arabë, latinë, hebraikë, biblikë, gjermanë, spanjollë, anglezë, nga turqishtja etj., bëhet për t’u treguar sa më evropianë, ani se emri nuk të bën as evropian, as amerikan, as afrikan, sido¬mos atëherë kur nuk kanë asgjë të përbashkët me gjuhën e bukur shqipe, me identitetin kombëtar, historinë e traditën tonë.

Nga regjistri ynë prej 550 emrash, të cilin regjistër e kemi siguruar nga thuaja të gjitha ShFMU të Republikës së Kosovës, nxënës kryesisht të klasave të para, 538 nxënës, ose 97,81% kanë emra “modernë”, jo vetëm me prejardhje nga gjuhët e huaja, por, duke përfshirë, natyrisht, edhe një numër emrash ilirë e shqip, pa përjashtuar edhe emra të tillë që nuk u dihet as etimologjia e as semantika, se nga janë e ç’kuptim kanë, si: Anue, Diola, Floesa, Inava, Luar, Noar, Oneira, Riga, Rilona, Roel, Tiona, Uel, Uerta etj., ose edhe emra të tillë, kryesisht zbunues, të cilët askush nuk mund t’i dallojë dot se ç’gjinie janë, pa i parë ata si individë, si p.sh. emrat: “Eni, Enki, Sindi, Asli, Ani etj.”, Ardi, Ari.

U morëm me këtë problem, me mëtimin tonë që të japim një ndihmesë, sado modeste që të jetë kjo, si për shpjegimin e emrave nga aspekti sinkronik i tyre, po edhe më tepër nga ai diakronik (një punë mjaft komplekse dhe e vështirë), për të parë shtrirjet, pikëpjekjet dhe ndikimet e këtyre emrave; kuptimin, domethënien dhe prejardhjen e tyre – nga indi ynë apo edhe (më tepër) nga gjuhë të tjera të ndryshme, me të cilat nuk kemi ndonjë lidhje të drejtpërdrejtë me to.

E dyta: për të vënë në pah, sidomos në këta 2-3 dhjete-vjetëshat e fundit, një gjeografi emrash nga më të ndryshmit, përkitazi me emërtimin e foshnjave tona, pa vra mendjen se çfarë emrash janë ata, ngase jo rrallë rastis që fëmijës nesër t’i gërditet e të mos i pëlqejë emri që ka sot ose nesër e të ndihet keq në mesin e moshatarëve të tij e të saj. Se është kështu, kemi huajtur një shembull ku përshkruhen dy emra, që në formë duken si modernë, por që sjellin telashe e siklet dikur: emri i parë ishte i një vajze të quajtur Bollma, me kuptimin “bollë dhe “më” (bollë – mjaft vajza të lindura në familje), e shokët dhe shoqet e klasës e thërrisnin “bolla”, ”po të zë bolla”, duke u tallur me te; kurse vajza e dytë quhej Asije, me prej¬ardhje nga gjuha arabe, që në shqipet do të thotë “gjynahqare, mëkatare”, të cilën shoqet e shokët e saj pyesnin me ironi: Ku është mëkatarja?”. Dhe jo vetëm kjo, të sikletshëm janë bërë pjesëtarët myslimanë edhe sot, pas 60 – 70 vitesh jetë, me emërtimet që u janë bërë e po u bëhen edhe sot fëmijëve, tanë me emra të vjetër arabë, turq, si: Hajdar, Rrustem, Mahmut, Mazllum, Zymber, Tusun; Arife, Mah¬mudije, Sherife etj., saqë Rrustemi, bashkëvendësi ynë (tani 73 vjeçar), i cili qe 24 vjet jeton në Gjermani, një aktivist i dalluar për çështjen shqiptare, në veçanti për atë çame, para pak vitesh “u bë” Atdhe, kurse po një 65 vjeçar, anas yni, iu kthye trungut tonë dhe si Haqif që ishte – “u bë” Gjergj. Edhe të krishterët shqiptarë besojmë se nuk ndihen mirë me emrat italianë e grekë që kanë, si: Spiro, Niqifor, Pilo etj., ose me emra të tillë t’i pagëzojnë fëmijët e tyre.

Nuk është jashtë mendsh të pyesim: çfarë është duke ndodhur tashti me emërtimin e foshnjave me emra të llojllojshëm, në këtë kohë shfrenimesh të mëdha në shoqërinë shqiptare, sidomos pas këtyre tre dhjetë-vjetëshave të fundit, kur dihet se si shoqëri për-jetuam ndryshime të ndjeshme e mbase shpesh edhe kaotike, edhe në këtë rrafsh – te emërtimit të fëmijëve? Ka një “përmbysje gjigante” të nomenklaturës dhe të zgjedhjes së emrave të fëmijëve, përpjekje “të sforcuara për emra vetjakë sa më të përveçëm, me shkëlqim estetik dhe fonetik…”, dhe sa më të shkurtër, si: En, In, Oz…, Ad, Alea., Alin, Atik…, sepse, sikur kemi përtesë t’i thërra¬sim edhe fëmijët tanë që kanë emra me më shumë shkronja, si: Herolind e Herolinda, Jetmir e Jetmire, Pranvera e Siverjana, Fatbardha, Bukurije, Flutura etj., ani se këta janë emra të bukur, të kuptueshëm e me domethënie të qartë.

Dihet se “ne jemi popull i vogël dhe e ndjejmë peshën e presionit të gjithanshëm të botës moderne, të globalizimit edhe gjuhësor. Sa duhet të ndihet dhe deri në ç’masë duhet të përballohet kjo, është një çështje që nuk diskutohet dot. E ardhmja do të thotë shumë gjëra, do të shtrojë shumë imperativë”. Kur fjalët e huazuara, kalkimet, trysnitë e jashtme ndaj gjuhës, pra edhe në përdorimin e disa emrave, kur nuk e kalojnë vijën e kuqe dhe përdoren me terezi – siç do të thoshte poeti epik Gjergj Fishta, nuk do të ishte ndonjë hata e madhe, ngase të gjitha fjalët e huaja nuk duhet vështruar si “mish i huaj” në trupin e shqipes, por pjesë e saj, si gjuhë kulture, si shenjë e marrëdhënieve të ndërsjella me kulturat e popujve të ndryshëm dhe si shprehje konkrete për ngritjen kulturore të popullit shqiptar. Popujt, sot e gjithë ditën, kanë përfituar nga kultura e njëri-tjetrit. Në këtë kuptim, hyrja dhe përdorimi i pak fjalëve e shprehjeve të huazuara, pra edhe i ndonjë emri të huaj, është një dukuri që haset edhe te të gjitha kombet e zhvilluara, por nëse shkohet me peshore në dorë, sa të mos rrezikohet indi i shqipes e të mos i ndërrohet fytyra kësaj dhuntie që kemi. Andaj, nuk besojmë se shqiptarët sot po përdorin emra me prejardhje të huaj, si: Alea, Atland, Aurora, Deon, Diana, Erik, Eduard, Hektor, Nejla, Selma etj., me qëllim të urrejtjes së gjuhës e kulturës sonë, por më tepër si “shprehje e shekullarizimit të kulturës shqiptare”, ose e një prirjeje për t’iu shmangur klisheve të emrave të caktuar, ama pa u shpërfillur e nënçmuar shqipja e shqiptaria. Përndryshe, nuk flet mirë një sondazh i zhvilluar në Tiranë, para 4 vitesh, nga autorja Elona Demollari, me titull “Në 3 klasa të para me 107 vogëlushë, 8 emra shqiptarë” e cila shpreh zhgënjimin e saj kur thotë: “Kur në 100 fëmijë, 6-vjeçar, në tre klasa ngjitur me njëra tjetrën, gjen më pak se 10 emra shqiptarë – (neve na dolën 8 – kjo do të thotë që gjendja është vërtet mbresëlënëse” – shqetësuese do të thoshim ne.

Përkundër këtij shembulli, ogur jo i mirë, ne, si shqiptarë që jemi, komb me histori, gjuhë e traditë të vjetër, nëse nuk e kemi synim harresën e emrave tanë, prejardhjen nga ilirishtja dhe emrat shqip…, e ne jemi thellësisht të bindur se jo, fjalorë, revista “Gjuha shqipe”, artikuj gazetash të ndryshme, pra edhe kjo vepër, me 300 faqe që ka, me të dhënat e shpjegimet edhe etimologjike, na ndihmojnë të zgjedhim ata emra që duam, të gjuhës e të mishit të shqipes, e jo çfarëdo emri sa për emërtim.

“Emri nuk është gjithçka, por pa një emër të mirë gjithçkaja është asgjë” – na porosit shkrimtari i njohur Karl-Hajnc Smola

Të interesuarit librin mund ta gjejnë në Gjilan, libraria “ABC’, përballë ShF “Selami Hallaçi” dhe në Prishtinë, libraria “Artini” – “Toena”, në objektin e Institutit Albanologjik.

Gjilan, maj 2023