Shkruan: Mexhid Mehmeti – Tregime që shpalosin përsiatjet narrative të shpirtit të trazuar
(Vështrim i përgjithshëm kritik për librin me tregime “Mëkati që (s’)e bëmë” të Sabit Rrustemit, editoi sh.b.”Beqir Musliu”, 2016)
Për autorin dhe…
Sabit Rrustemi është një emër i njohur i letërsisë bashkëkohore shqipe, veçanërisht për kontributin e tij në poezinë dhe tregimin artistik. Me këtë vëllim – një përzgjedhje e përkujdesur tregimesh, autori dëshmon jo vetëm pjekurinë estetike dhe stilistike, por shpalos edhe vizionin e tij të thellë për njeriun, jetën, dashurinë dhe tragjiken tonë kolektive.
Shkruan: Mexhid MEHMETI
Kjo përmbledhje nuk është një libër tregimesh në kuptimin tradicional; është një përsiatje narrative e një shpirti të trazuar, një ndërthurje ndërgjegjjeje dhe kujtese që i jep rrëfimit një dimension ekzistencial dhe poetik të jashtëzakonshëm.
Tematika dhe motivet kryesore
Temat më përfaqësuese janë: Faji dhe ndërgjegjja. Siç sugjeron edhe titulli, mëkati shpesh është i lidhur me mosveprimin, me atë që mund të ishte bërë por nuk u bë.
Tensioni mes veprimit dhe pendesës është qendror. Pritja dhe zhgënjimi, si në tregimet “Prehem nën qerpikun e saj” apo “Pesha e dheut”, ku pritja është një metaforë e ekzistencës.
Dashuria e pamundur, e cila ka një formë të shenjtëruar, por shpesh dhemb, zhgënjen ose mbetet vetëm në kujtesë.
Jeta rurale dhe mitet e brendshme të familjes, siç shfaqet fuqishëm në tregimin “Arka e vjetër”, merr një dimension filozofik dhe simbolik.
Struktura dhe format e rrëfimit
Rrustemi përdor dy forma narrative: Tregimin konvencional, me linearitet kohor dhe zhvillim të brendshëm (si te “Pesha e dheut”); Tregimin poetik të shkrirë me meditim, ku fjalët ngjajnë më shumë me vargje lirike se me fjali narrative, si te “Prehem nën qerpikun e saj”.
Në të dy formatet, ai është mjeshtër i tensionit të brendshëm emocional.
Stili dhe gjuha
Stili i Sabit Rrustemit është i dendur dhe metaforik, shumë poetic. Shpesh gjuha e tij është më e afërt me poezinë se sa me prozën. Duket Hermetik në disa pjesë, që kërkon vëmendje dhe përqëndrim më të thelluar nga lexuesi.
Ai përdor simbolikë të thellë, përsëritje ritmike dhe imazhe poetike që përforcojnë tekstin poetik dhe idenë. Fjalitë janë të shkurtra, por shpesh të ngarkuara emocionalisht dhe semantikisht. Dialogët mungojnë në kuptimin klasik, sepse rrëfimi është më shumë monolog i brendshëm, një vetërrëfim ndërgjegjeje.
Analizë e disa tregimeve emblemë
“Arka e Vjetër”
Një nga tregimet më të fuqishme të përmbledhjes. Arka nuk është vetëm një send i trashëguar – ajo është një metaforë e jetës, kujtesës, dhimbjes dhe trashëgimisë shpirtërore. Tregimi ndërthur kujtesën personale me një filozofi të qenësishme për trashëgiminë e heshtur dhe misterin që mbart jeta njerëzore. Gjuha është e pasur me urti gojore, ndërthurje epike dhe një ndjeshmëri prekëse.
“Prehem nën qerpikun e saj”
Një miniaturë poetike që lartësohet në një ikonicitet emocional. Rrëfimtari e përjeton dashurinë si mungesë, si iluzion të shpresë. Imazhi i vajzës si pritje, i malit si dëshirë e fjetur dhe i lumenjve si ndjenja të papërmbajtura, e bëjnë këtë një nga tregimet më lirikë të librit.
“Pesha e dheut”
Një rrëfim alegorik që ndërton një tragjedi të heshtur në një mjedis rural pas katastrofës natyrore. Syri i detit, prania e frikshme e së panjohurës, e bën këtë tregim një metaforë të pasigurisë dhe dhunës që shpesh vjen nga natyra ose fati. Rrëfimi ka tension të brendshëm dhe një strukturë të ngjeshur dhe simbolike.
“Deti që nuk e shoh”
Është një manifest shpirtëror e poetik. Deti është i ngarkuar me kuptime të shumëfishta – si dashuri, si Zot, si mallkim, si fat. Përmes një forme poetike-prozaike, autori krijon një tekst të ngjashëm me psalmet moderne, ku deti është adhurues, dënues dhe i paarritshëm njëkohësisht.
Simbolika dhe niveli filozofik
Në tregimet e Sabit Rrustemit, mali, deti, arka, syri, nata, pritja, peshorja, shamia, guri, lotët – janë elemente me funksion të qartë simbolik. Këta elementë nuk qëndrojnë thjesht si përshkrim, por janë bartës të ideve për kohën, ekzistencën, mëkatin, mungesën, fajin dhe shpërblimin e heshtur.
Tregimi si formë poetike
Në këtë vëllim, kufiri mes prozës dhe poezisë është thuajse i padukshëm. Shumë tregime mund të lexohen si poema në prozë, si “Pika e zezë”, për shembull. Autori zgjat në mënyrë mjeshtërore një vetërrëfim të përthyer në pasqyrën e kujtesës dhe ndjeshmërisë. Shkrirja e rrëfimit me reflektimin dhe e imazhit me meditim filozofik, e bën këtë vepër gati të papërsëritshme në letërsinë tonë tregimtare.
Vendosja në kontekstin e prozës shqipe
Ky libër është një dëshmi e transformimit të tregimit shqiptar nga forma klasike drejt një estetike moderne poetike, ku rëndësia nuk qëndron në ngjarje, por në thellësinë e përjetimit. Ai i ngjan prozës së Anton Pashkut në ndjesinë, por ka një zë krejt të vetin, më liriko-reflektiv dhe emocionalisht më i zgjatur.
Vepër e pjekur dhe origjinale
“Mëkati që (s’)e bëmë” është një përmbledhje e denjë për t’u renditur në radhët e larta të prozës moderne shqiptare. Me një gjuhë të pasur poetike, me një ndjeshmëri të thellë njerëzore dhe një ndërtim filozofik, libri fton për lexime të shumta dhe përjetime të thella. Është libër për ata që ndiejnë më shumë se sa vetëm lexojnë.
Fushë Kosovë, 2025
