Të gjithë fituesit e Cmimit “Nobel” për Letërsi

Cmimi Nobel për Letërsi është çmimi më i lartë për arritjet më të mëdha letrare nga një (ose disa) autorë brenda një viti.

Për herë të parë me këtë çmim u laureua shkrimtari francez, Sully Prodhumme në vitin 1901, ndërsa i fundit në vitin 2024 – Han Kang nga Korea Jugore.

Kujtojmë që në vitin 2016, Çmimin Nobel për Letërsi e fitoi shkrimtari amerikan Bob Dylan, e që bëri shumë bujë në gjithë globin.

Shkrimtari i parë shqiptar që u nominua për këtë çmim ishte poeti kombëtar, Gjergj Fishta, , ndërsa në vitet 90-të e këtej u nominua disa herë prozantori i shquar, Ismail kadare,  por fatkeqësisht ai nuk arriti ta fitojë asnjëherë, përkundër që kishte fituar disa herë cmime tejet prestigjioze në fushën e letërsisë.

Shkencëtari suedez Alfred Nobel, në testamentin e tij të vitit 1985, ndër pesë çmimet që duhet të jepen, përcaktoi një çmim për letërsinë, për personin që në fushën e letërsisë krijon “veprën më të mirë në një drejtim ideal”. Laureati (fituesi i çmimit) duhej të përcaktohej nga “Akademia e stokholmit”, që më vonë sipas statutit të Fondacionit Nobel u saktësua se është Akademi Suedeze.

Sipas këtij statuti, përkufizohet belles-lettres, “jo vetëm letërsia, por edhe shkrimet e tjera, që për nga cilësia e formës dhe stilit kanë vlerë letrare”.

Po ashtu u zbut qëndrimi që çmimi tu jepej veprave të botuara “në vitin paraprak” duke u zgjeruar edhe në “veprat e vjetra”, nëse “rëndësia e tyre nuk ishte bërë e qartë deri në atë kohë ”.

Kandidatët, sipas statutit, duhet të emërohen me shkrim nga ata që mund ta bëjnë këtë deri më 1 shkurt të çdo viti.

Sipas rregullores, të drejtën për të emëruar e ka Akademia Suedeze si dhe akademitë e tjera, institucionet dhe shoqatat e ngjashme me të në bazë të themelimit dhe të qëllimit.

Gjithashtu këtë të drejtë e kanë edhe mësimdhënësit universitarë të estetikës, letërsisë dhe historisë. Një amandament i vitit 1949 qartëson kategorinë e mësimdhënësve: “profesorët e letërsisë dhe fillologjisë në universitete dhe kolegje universitare”.

E drejta për të emëruar në atë kohë iu dha edhe fituesve të mëparshëm të Çmimit Nobel dhe “kryetarëve të shoqatave të autorëve që janë përfaqësues të krijimit letrar në vendet e tyre”.

Statuti, po ashtu, përcakton themelimin e Komitetit të Nobelit “për të dhënë qëndrimin e tyre në lidhje me dhënien e çmimeve” si dhe të Institutit të Nobelit me një bibliotekë që duhej të mblidhte një koleksion substancial të letërsisë moderne.

Fituesi i Çmimit Nobel për letërsi shpallet çdo vit më 10 tetor.

Medalja e Akademisë Suedeze paraqet një djalë të ri që rri ulur nën një dru dafine, që i dëgjon dhe shkruan këngën e Muzikës.

Në medalje shkruan: Inventas vitam juvat excoluisse per artes – që në përkthim të fjalëpërfjalshëm do të thotë: krijimet përmirësojnë jetën që është e zbukuruar përmes artit. – Këto janë vargje nga “Eneida” e Virgjilit, kënga VI, vargu 663.

Emri i lauratëve gëdhendet poshtë figurave, ndërsa teksti “ACAD. SUEC.” Do të thotë Akademia Suedeze.

Medalja e Çmimit Nobel për Letërsi është dizajnuar nga Erik Lindberg.

Të gjithë fituesit e Cmimit “Nobel” për Letërsi

• Sully Prudhomme (1901) – Francë – Gjuhë Frenge
• Theodor Mommsen (1902) – Gjermani – Gjermanisht
• Bjornstjerne Bjornson (1903) – Norvegji – Norvegjisht
• Frederic Mistral – 1904 – (Francë – Oksitanezisht) & Jose Echegaray y Eizaguirre (Spanjë – Spanjisht)
• Henryk Sienkieëitcz – 1905 – Poloni – Polonisht  
• Giosue Carducci – 1906 – Itali – Italisht
• Rudyiarg Kipling – 1907 – Britani e Madhe – Anglisht
• Rudolf Eucken – 1908 – Gjermani – Gjermanisht
• Selma Lagirlof – 1909 – Suedi – Suedisht
• Paul Von Heyse – 1910 – Gjermani – Gjermanisht
• Maurice – Maeterlinck – 1011 – Belgjikë – Frengjisht
• Gerhart Hauptmann – 1912 – Gjermani – Gjermanisht
• Rabindranath Tagora – 1913 – ndi – Bengalisht
• Cmimi nuk është dhënë – 1914 -!
• Romain Rolland – 1915 – francë Frengjisht
• Verner von Heidenstam – 1916 – Suedi – Suedisht
• Henrik Pontoppidan – – 1917 – Danimarkë – Danisht
• Cmimi nuk është dhënë – 1918 – !
• Carl Spitteler – 1919 – Zvicër – Gjermanisht
• Knut Hamsun – 1920 – Norvegjia – Norvegjisht
• Anatole France – 1921 – Francë – Frengjist
• Jacinto Benavente – 1922 – Spanjë – Spanjisht
• William Butler Yeats – 1923 – Irlandë – Anglisht
• Wladyslaë Reymont – 1924 – Poloni – polonisht
• George Bernard Shaë – 1925 – Irlandë – Anglisht
• Grazzia Deledda – 1926 – Italia – Italisht
• Henri Bergson – 1927 – Francë – frengjisht
• Sigrid Undset – 1928 – Norvegjia – Norvegjisht
• Thomas man – 1929 – Gjermani – Gkermanisht
• Sinclair Leëis – 1930 – ShBA – Anglisht
• Enrik Axel Karlfeld – 1931 – Suedi – Suedisht
• John Galsëorthy – 1932 – Britani e Madhe
• Ivan Aleksejevich Bunjin – 1933 – Russi (Në ekzil ) – Rusisht
• Luigi Pirandelo – 1934 – Itali – Italisht
• Cmimi nuk u dha – 1935 – !
• Eugen O’Neill – 1936 – ShBA – Anglisht
• Roger Martin du Gard – 1937 – Francë – frengjisht
• Pearl S. Buck – 1938 – ShBA – Anglisht
• Frens Eemil Sillanpaa – 1939 – Finllandë – Finlandisht
• Cmimi nuk u dha – 1940 – !
• Cmimi nuk u dha – 1941 – !
• Cmimi nuk u dha – 1942 – !
• Cmimi nuk u dha – 1943 – !
• Johannes Vilhem Jensen – 1944 – Danimarkë – Danisht
• Gabriela Misral – 1945 – Kili – Spanjisht
• Herman Hesse – 1946 – Gjermni & Zvicër – Gjermanisht
• Andre Gidde – 1947 – Francë – Frengjisht
• Thomas Stearn Eliot – 1948 – ShBA & Britani e Madhe – Anglisht
• William Faulkner – 1949 – ShBA – Anglisht
• Bertrant Russel – 1950 – Britani e Madhe – Anglisht
• Par Lagerrkvist – 1951 – Suedi – Suedisht
• Francois Mauriac – 1952 – Francë – frengjisht
• Winston Shurchill – 1953 – Britani e Madhe – Anglisht
• Ernest Hemyngëay – 1954 – ShBA – Anglisht
• Halldor Laxness – 1955 – Islandë – Gj. Islandeze
• Juan Ramon Jimenez – 1956 – Spanjë – Spanjisht
• Jlbert Camus – 1957 – Francë – frengjisht
• Boris Pasternak – 1958 – Russi – Rusisht (Refuzoi cmimin)
• Salvatore Quasimodo – 1959 – Itali – Italisht
• Saint John Perse – 1960 – Francë – frengjisht
• Ivo Andric – 1960 – Ish-Jugosllavi  – Serbokroatisht
• John Stoimback – 1962 – ShBA – Anglisht
• Giorgos Seferis – 1963 – Greqi – Greqisht
• Jean Paul Sartre – 1964 – Francë – frengjisht
• Mihail Solohov – 1965 – Izrael – Hebraisht
• Nelly Sachs – 1966 – Gjermani & Suedi – Gjermanisht
• Miguel Angel Asturias – 1967 – Guatemala – Spanjisht
• Jasunari Kavabata – 1968 – Japoni – Japonisht
• Samuel Beckett – 1969 – Irlandë – Anglisht/Frengjisht
• Aleksandër Solzhenjicin – 1970 – Russi – Rusisht
• Pablo Neruda – 1971 – Kili – Spanjisht
• Heinrich Boll – 1972 – Gjermani – Gjermanisht
• Patrich White – 1973 – Australi – Anglisht
• Eyvind Johnson – 1974 – Suedi – Suedisht dhe Harry Martinson – Suedi – Suedisht (Bashkëfitues)
• Eugenion Montale – 1975 – Itali – Italisht
• Saul Bellov – 1976 – Kanada & SHBA – Anglisht
• Vicente Aleixandre – 1977 Spanjë – Spanjisht
• Isaac Bashevis Singer – 1978 – Poloni & SHBA – Polonisht
• Odiseas Elitis – 1979 – Greqi – Greqisht
• Csezlav Milosz – 1980 – Poloni – Polonisht  
• Elias Caneti – 1981 – Bullgari & Austri – Gjermanisht
• Gabriel Garcia Marquez – 1982 – Kolumbi – Spanjisht
• William Golding – 1983 – Britani e Madhe – Anglisht
• Jaroslav Seifert – 1984 – Republika Ceke – Cekisht
• Claude Simon – 1985 – Francë – Frengjisht
• Wole Soyinka – 1986 – Nigeria – Anglisht
• Joseph Brodsky – 1987 – Rusia & SHBA – Rusisht/Anglisht
• Naguib Mahvouz – 1988 – Egjipt – Arabisht
• Camilo Jose Cela – 1989 – Spanjë – Spanjisht
• Octavio Paz – 1990 – Meksika – Spanjisht
• Nadine Gordimer – 1991 – Republika Jugafrikane – Anglisht
• Derek Walcot – 1992 – Britania e Madhe – Anglisht
• Toni Morrison – 1993 – ShBA – Anglisht
• Kenzaburo Oe – 1994 – Japoni – Japonisht
• Seamus Heaney – 1995 – Irlandë – Anglisht
• Wislawa Szymborska – 1996 – Poloni – Polonisht
• Dario Fo – 1997 – Itali – Italisht
• Jose Saramago – 1998 – Portugali – Portugalisht
• Gunter Grass – 1999 – Gjermani – Gjermanish
• Gao Xingjian – 2000 – Kinë & Francë – Kinezisht
• Vadiadhar Surajprasad Naipaul – 2001 – Trinidad dhe Tobago & Britani e Madhe – Anglisht
• Imre Certesz – 2002 – Hungary – Hungarisht
• J. M. Cotzee – 2003 – Republika jugafrikane & Australia – Anglisht
• Elfriede Jelinek – 2004 – Austria – Gjermanisht
• Harold Pinter – 2005 – Britani e Madhe – Anglisht
• Orhan Pamuk – 2006 – Turqi – Turqisht
• Doriss Lesing – 2007 – britani e Madhe – Anglisht
• Jean Marie Gustave Le Clezio – 2008 – Francë – Frengjisht
• Herta Muller – 2009 – Gjermani – Gjermanisht
• Mario Vargas Losa – 2010 – Peru – Spanjisht
• Tomas Transtromer – 2011 – Suedi – Suedisht
• Mo Yan – 2012 – Kinë – Kinezisht
• Alice Munro – 2013 – Kanadaj – Anglisht
• Patrick Modiano – 2014 – Francë – Frengjisht
• Svetlana Alexievich – 2015 – Belarusi – Rusisht
• Bob Dylan – 2016 – USA – Anglisht
• Kazuo Ichiguro – 2017 – UK – Anglisht
• Olga Tokarchuk – 2018 – Poloni – Polonisht
• Peter Handke – 2019 – Austri – Gjermanisht
• Louise Gluck – 2020 – ShBA – Anglisht
• Abdulrazak Gurnah – 2021 – Britani e Madhe – Anglisht
• Annie Ernaux – 2022 – Francë – Frengjisht
• Jann Fosse – 2023 – Norvegji – Norvegjisht
• Han Kang – 2024 – Korea Jugore – Koreane