Tregimi i javës / Fenoglio: Nëntori mbi kodrën e Treizos
Giuseppe (Beppe) Fenoglio (1 mars 1922 – 18 shkurt 1963) – shkrimtar, partizan, dramaturg dhe përkthyes italian.
Në të gjallë ka botuar: I ventitré giorni della città di Alba, Einaudi, Torino, 1952; La malora, Einaudi, Torino 1954; Primavera di bellezza, Garzanti, Milano, 1959; Diciotto racconti, Einaudi, , 2006.
Lexo Edhe:
Botime postume të njohura: Una questione privata, Garzanti, Milano, 1963; La paga del sabato, Einaudi, Torino, 1969; Epigrammi. Collezione di Poesia, Einaudi, Torino, I ed. 2005; Tutti i racconti, Einaudi, Torino, 2007.
NËNTORI MBI KODRËN E TREIZOS
Në kujtim të Gigi Abellonio-s
Alba ishte humbur, në mënyrën që të gjithë e dinë, më dy nëntor: spastrimi i paparë, që për tri javë na kishte bluar si bykun, kishte marrë fund; për të gjitha kantonet e Albës ishte tashmë i njohur ai farë kumti i Kolonel Pieronit që ua premtonte shpëtimin atyre që do të dorëzoheshin dhe shkatërrimin partizanëve që s’pendoheshin.
Ndodhi atëherë që gratë tona, të vjetrat dhe të rejat, dolën nga qyteti dhe rrëmuan nëpër kodra për të na kërkuar ku ishim dhe për të na njoftuar për atë kumt me të gjitha garancitë dhe kërcënimet e tij.
Nënës së tij, të braktisur mbi një bankë në qilizmën e Bellonuovos, e rraskapitur dhe e përlyer nga një ecje prej orësh nëpër brigje, Poli i tha jo, nuk do të dorëzohej, e kuptonte shumë mirë rrezikun e tij dhe zemrën e saj të thyer, por do t’i shkonte deri në fund.
Ajo ishte e dërrmuar nga fjalët dhe rruga, tha vetëm këtë: – Rri. Nëse kështu ndihesh, rri. Por dije se saherë që “do t’i shoh të kalojnë me kamionë dhe mitralezë drejt këtyre kodrave ku je ti, dije se unë do të ndiej të më këputet fija që ma mban zemrën gjallë.
Poli e përqafoi dhe nëna e tij, në atë shtrëngim, nuk mundi të mos e ndiente në mishin e saj vrazhdësinë e revolës në xhepin e tij.
E kapërcei qilizmën dhe te dera furrëtari ia vuri dorën mbi dorë dhe në xhep një sallamëz të mbështjellë. Poli i qe mirënjohës për këtë, por mbi të gjitha ngase pak më parë nuk i kishte thënë ta mendonte mirë atë punë.
Jashtë, mbrëmja po lëshohej si kapak, siç bën në nëntor. Ai i shkeli këmbët për t;i rehatuar më mirë në çizme dhe u nis. Pasi u ngjit nja dyqind metra mbi rrugën provinciale, preu në mes një livadh në përpjetëze dhe doli në rrugëzen e San Rokos.
Duke ecur mendonte për nënën që tashmë po kthehej për në Albë rrugës së gjatë. Pas disa orësh do të mbërrinte në shtëpinë e tyre në via dei Mille, duke kaluar nëpër korridor do të zgjaste kokën të shikonte në shtratin e Polit që kushedi kur do t’i duhej ta ndreqte përsëri, mandej do ta thërriste babanë e tij për t’i treguar se si ai kishte ndarë mendjen të rrinte atje lart. Pas darkës do të dëgjonin radion angleze dhe nëse aleatët nuk kishin përparuar pakëz do të dëshpëroheshin.
– O Zot, po i bëj të mitë të plaken për një vit brenda ditës, për çdo ditë të lume.
Hyri në sheshëzin e S. Rokos. Në njërën anë ishte një dritë që dukej se kishet frikë të rrinte ndezur. Mejhanja. Dera e hyrjes u hap para se ai ta shtynte, jashtë doli një i ri e Poli nuk mundi të shihte brenda.
– Oh, Pol. Po shkon atje lart?
– Më duhet t’i ngjes edhe nja dy kodra.
– A e di se sot ka rastisur republika, këtu?
– Unë nuk kam dëgjuar asgjë. Ajo e Albës? Shumë?
– Unë them se ishin nja njëqind.
– A është e mundshme që s’kanë bërë asgjë?
– Diçka edhe kanë bërë.
Poli nuhati ajrin për ta kapur aromën e djegies.
– Jo – tha mejhanxhiu, – Djegur nuk kanë asgjë. Por, eja shiko.
U mbudhën drejt mesit të sheshëzit të brazduar nga qerret, nga ana e kishës dhe shkollës.
– Lërmë të ec përpara unë – tha mejhanxhiu.
– S’kam frikë fare unë, ore.
– E di, por mund të zësh në thua.
Mejhanxhiu u ndal dhe e ndali polin duke ia mbështetur krahun për gjoksi. Poli nuk shihte gjë prej gjëje. Tjetri e nxori një shkrepëse, por nuk bëri punë menjëherë. Pas përpjekjes së katërt a të pestë u ndez, e fkalëza e trashë si gishti i madh u luhat mbi një të vdekur, të mbuluar me diçka që Polit nuk i dukej të ishte prej një ngjyre të vetme.
– I Pushkatuar, – tha mejhanxhiu. – Para nëntë orësh –. E derisa Poli kërrusej t’ia zbulonte fytyrën, shtoi: – . është flamuri i shkollës, edhe pse ai është fare i vogël.
Fytyra ishte e paprekur. Poli nuk pati zemër të shikonte a ia kishin dhënë plumbin e mëshirës, mbrapa. Pastaj flakëza s’bënte dritë mirë.
– A dëshiron ta shikosh në gjoks tash?
Zjarri u shua. Derisa po mundohej ta ndezte përsëri, mejhanxhiu tha: – Do të mund të thuhej se edhe kjo gjëja ka frikë.
– Unë them se kjo hyn në punë për t’ia hequr frikën.
Tjetri reshti së provuari ta ndizte. Ishte tepër nervoz. – Dëshiron të largohemi, Pol?
– A dëshuron ta rindezësh?
E rindezi. Por nuk u kërrus, me Polin, të shikonte. Tha, me kokën lart: – Një karikator i tërë automatiku.
– Ia keni numëruar vrimat?
– E kam parë me sytë e mi teksa e pushkatonin.
– Shjegohu.
– Na kanë detyruar. Të gjithë neve që i kemi shtëpitë te sheshi. Edhe famullitarin dhe mësuesen.
– Ku e kishin zënë?
– Në një vreshtë këtu lart, s’mund ta shohësh tash. Ndonjë ditë tjetër kur të takohemi prapë, kujtoma të ta tregoj.
– A ishte i armatosur?
– Kishte një pushkaliqe, një pishtolëze që s’di a mund ta pështynte plumbin. E pashë në dorën e një oficeri.
– Ma thuaj kur ka ndodhur.
– Sot në mëngjes, rreth orës njëmbëdhjetë.
– Dhe s’e keni hequr prej aty? Gjithë këtë kohë që ka kaluar? Dhe me kishën vetëm një hap larg?
– Pol, ti s’i ke dëgjuar oficerët. Oficerët kanë thënë se mjer fshati nëse e prekim para se të kalojnë njëzet e katër orë. Pastaj të mos e varros si të krishterë. Këtë famullitarit.
– Po ama s’jan kthyer më?
– Epo, mund të ktheheshin, jemi treqind frymë këtu në S. Roko. Mbuloje, hajt!
Poli e mbuloi dhe mejhanxhiu i fryu fort shkrepëses.
U kthyen së toku në mejhane, por te hyrja Poli u tërhoq mbrapa.
– S’po vjen brenda?
Nuk kishte kohë, vetëm hodhi një sy brenda, aty ishte një burrë i moçëm në një tavolinë, pa gotë as lullë.
– është kilent i yti?
– është i ati i mullisit. Atij shokut tënd, nesër e çojmë atje lart te varreza e Treizos. Po të ishim të sigurt se ata nuk do të vijnë nga anët tona. Ia bëjmë një funeral të hairit nëse bie shi nesër, a nëse ka mjegull. Të shpresojmë.
Ai burri i moçëm ishte ngritur në këmbë, e rrotulloi pelerinën dhe erdhi te dalja. I tha Polit: – A të tregoi ky këtu se sot në mëngjes isha edhe unë, i detyruar të shikoj? Nuk është luftë e ndershme, lërmëni t’jua them. Ajo e të pesëmbëdhjetës, e jona, ajo po që ishte luftë e ndershme. Hajt ma thuaj se nuk do të marrë fund deri për Krishtlindje?
– Jo, nuk do të marrë fund.
– Beh, do ta keni një dimër të tmerrshëm. Tung, patriot – dhe ia mbathi drejt mullirit.
Mejhanxhiu tha: – Dëshiron të pish ndonjë gjë të nxehtë?
– Jo. Dua të shkoj.
Tjetri ia rrasi një pako në xhepëz.
– Janë vetëm popullore.
– Shihemi.
– Sa më pak që është e mundshme, Pol, të lutem.
Nuk ishte i pari që e shihte dhe nuk do të ishte i fundit, megjithatë buzë sheshëzit ktheu kokën, mirëpo asgjë nuk shfaqen nga terri.
– Këtu mund të gjeni lule – i tha me zë të lartë mejhanxhiun atje poshtë.
– Mos e vrit mendjen, vajzat e fermës do t’ia bëjnë një kururë, sonte.
Arriti kodrën e parë dhe doli te murëzi i varrezës së Treizos. E kanë planifikuar dhe bërë tepër të madhe për një fshat të vockël siç është Treizo, por për ta nderuar tërë atë hapësirë po mendonin vetë ata, partizanët.
Në maje të kodrës së dytë është ferma ku ai kishte ndarë mendjen ta kalonte natën.
Që nga lëma thirri me zë të lart gjysmatarin dhe priti. Mandej dera u hap përgjysmë, thua se vetvetiu.
– Jam Poli. Jam ai djali i Albës.
– Të njoh. Çka do?
– Bukë dhe të fle në ahur.
Plasa u bë më e madhe dhe u shfaq një e katërta e burrit, që tha: – Bukën eja e merre. Sa i përket ahurit, s’ke veçse ta shtysh derën. Por të lutem për një gjë. Zgjohu qysh në orën katër nesër në mëngjes.
Oxhak që tajiste ishte ahuri. Me qet që ishin kthyer ta shikonin, e hëngri sallamëzin e furrëtarit me bukën e gjysmatarit. Pastaj e tymosi cigaren e mejhanxhiut. Të gjithë u jepnin partizanëve, partizanët atyre ua kthenin armën dhe ua rripnin lëkurën.
U kruspullos në grazhd e derisa ishte zgjuar mbrohej me duar nga tureçkat e qeve. Po pastaj kafshët patën mundësi t’i merrnin erë dhe ta shkokolepsnin sa të donin, ai flinte, pa ëndrra dhe pa frikë.
/Marrë nga Beppe Fenoglio: Tutti i racconti, Einaudi, 2007
/Përkthimi: Gazeta Express
