Prend Buzhala – Leximi i librit të vështirë
Ti, si krijues, po qe se i beson jetës, atëherë e ke edhe vulën të jesh artist. Kështu mendojnë që nga antika e këndej njerëzit e letrave.
Shkruan: Prend Buzhala
(Letrat), 1
Në letërsinë shqipe ka jo pak shkrimtarë që janë “të vështirë” për lexim. Porse leximi i tillë, me vështirësi, për shkak të poetikës tejet komplekse që kanë veprat e tyre, nuk do të thotë që kanë edhe vlerat artistike të dëshmuara. Mund të jetë i përkëdhelur me çmime ky apo ai shkrimtar; mund të jetë i privilegjuar me botimin e veprave të tij si “shkrimtar serioz” nga shtëpi botuese e afirmuar, por as ky kriter nuk mund të sigurojë që kjo apo ajo vepër ka vlerat e veta artistike. Artistikja, e bukura, në art, janë themeloret për artin letrar.
1.
Ti, si krijues, po qe se i beson jetës, atëherë e ke edhe vulën të jesh artist. Kështu mendojnë që nga antika e këndej njerëzit e letrave. Dhe, në këtë vijë mendimesh, ç’të bëjmë me ata autorë e vepra që strukturojnë një botë ironike, një qasje nihiliste ndaj gjithçkaje?!
Apo me vepra që evokojnë botën e misterit?
Apo që thurin mbirealitete, surealizëm të pastër?
“Arti i madh vjen aty ku mbaron natyra”, thoshte Marc Chagall.
2.
E vështira në lexim?
E po, kjo do të thotë që ti arrin të depërtosh në botën e brendshme të tjetrit, në hapësirat e tij të përjetimit, madje, asisoj, e përvetëson atë zë që ligjëron nëpër rreshta. Shpalos jo vetëm një botë, por shumë realitete, shumë botë. Shumësi botësh.
Qasja ndaj një vepre “të vështirë” (sidomos veprave të epokës moderne e postmoderne) e shtrëngon lexuesin të shkojë përtej kërkesave të kënaqësisë së leximit, një ideal që e kishte thurë Roland Barthes te vepra e tij “Kënaqësia e tesktit”. Madje, kërkon “paanshmërinë” e plotë. Nuk e kërkon gjykuesin e domosdoshëm tradicional, siç bëjnë kritikët. – John Waters do të thoshte se tipi i tillë i leximit e kërkon edhe lexuesin e tillë: për ta bërë veten më të zgjuar.
Atëherë, pas leximit të tillë, lexuesi e njeh më mirë edhe vetveten. Mund të japë përgjigjen se kush është i, përgjithësisht arrin të përgjigjet bë pyetjen: kush jemi ne. Franz Kafka dikur thoshte: “Mendoj se duhet të lexojmë vetëm llojin e librave që na plagosin ose na therin. Nëse libri që po lexojmë nuk na zgjon me një goditje në kokë, për çfarë po lexojmë? Kështu që do të na bëjë të lumtur, siç shkruani? Zot i mirë, do të ishim të lumtur pikërisht nëse nuk do të kishim libra, dhe lloji i librave që na bëjnë të lumtur janë lloji që mund të shkruajmë vetë nëse do të duhej. Por na duhen libra që na prekin si një katastrofë, që na brengosin thellë, si vdekja e dikujt që e donim më shumë se vetja, si të dëbohesh në pyje larg të gjithëve, si një vetëvrasje. Një libër duhet të jetë sëpata për detin e ngrirë brenda nesh. Ky është besimi im.”
3.
Libri i tronditjes!
Kërkohet libri që të trand! Që e tund një shoqëri. Domethënë: që gjallëron, që e ringjall nga dehja dhe dalldia e saj. Nga mefshtësia dhe letargjia e saj.
Thjesht, për ta bërë të ndërgjegjshëm e të vetëdijshëm për vetveten.
Së këndejmi, duhet të mësohemi ta lexojmë LIBRIN E MIRË.
Koha është tejet e çmueshme, po qe se e çon dëm nëpër libra që nuk vlejnë. Shkrimtarja amerikane Madeleine L’Engle, na e thotë me ndjesinë e saj të prekshme: “Një libër, gjithashtu, mund të jetë një yll, një zjarr i gjallë për të ndriçuar errësirën, që çon në universin që gjithnjë zgjerohet.”
Më saktësisht: leximi na bën banorë të universit të paanë: jemi a s’jemi të vetëm në këtë pafundësi?
(1 janar 2023)
